Ποια είναι η τρέχουσα κατάσταση, οι προκλήσεις και οι προοπτικές για την κοινωνία των πολιτών στην Ελλάδα, ποιος ο ρόλος της στις ευρύτερες εξελίξεις, ποιοι οι λόγοι ύπαρξης και ενδυνάμωσής της σήμερα;
Την Κυριακή 3 Νοεμβρίου 2024 πραγματοποιήθηκε στο ξενοδοχείο Κάραβελ στην Αθήνα μία δημόσια συζήτηση με θέμα: «Η κατάσταση της κοινωνίας πολιτών στην Ελλάδα σήμερα, προβλήματα, προοπτικές. Μελίσσι οργανώσεων - σχέδιο δράσης», ως συνέχεια της ψηφιακής συνάντησης προβληματισμού που έλαβε χώρα στις 5.10.2024 στην επέκεινα χώρα της Βίτσας Ζαγορίου. Αφορμή αποτέλεσε το Σχέδιο Δράσης του Ιδρύματος Μποδοσάκη για την Κοινωνία Πολιτών στην Ελλάδα και τονίστηκε η ανάγκη στενότερου συντονισμού και οργάνωσης προς επίτευξη των σκοπών της υγιούς ανάπτυξης, προαγωγής και υπεράσπισης της Κοινωνίας Πολιτών στην Ελλάδα.
Στη συνάντηση της 3ης Νοεμβρίου συμμετείχαν περίπου 70 άτομα με εμπεριστατωμένες παρεμβάσεις για το θέμα. Ο Νίκος Γιαννής, προλογίζοντας εκ μέρους των φορέων επέκεινα χώρα και Ευρωπαϊκή Έκφραση, αναφέρθηκε στη δυσμενή περίοδο στην οποία έχουμε εισέλθει, μεταξύ άλλων και στον νευραλγικό χώρο της κοινωνίας των πολιτών, του εθελοντισμού και του κόσμου των συλλόγων. Επισήμανε την αξιόλογη συμβολή του Σχεδίου Δράσης του Ιδρύματος Μποδοσάκη, που επαναφέρει και προάγει τη συζήτηση, κάτι που υπό τις παρούσες παραπάνω συνθήκες, καθιστά αναγκαία μια πιο έντονη ενεργοποίηση. Τις παρουσιάσεις εισήγαγε η κεντρική τοποθέτηση του Καθηγητή Δημήτρη Σωτηρόπουλου, εκ των συντακτών του Σχεδίου Δράσης, υπό την ιδιότητα του ως καθηγητή και μελετητή -επί πολλά χρόνια- της κοινωνίας πολιτών. Ο Δ.Σωτηρόπουλος αναφέρθηκε στην ανάγκη εθνικής στρατηγικής ανάπτυξης της κοινωνίας πολιτών με τη συστηματική καταγραφή όλων των οργανώσεων χωρίς διάθεση καθοδήγησής τους από την Πολιτεία, οργανωμένη ανάδειξη και διάχυση στο κοινό της προσφοράς των οργανώσεων στο κοινωνικό σύνολο, ως αντιστάθμισμα σε τυχόν κακή δημοσιότητα για αυτές, εκπαίδευση στελεχών των οργανώσεων ιδίως σε ζητήματα οργάνωσης, λειτουργίας και οικονομικής διαχείρισης των οργανώσεων με έμφαση στις δεξιότητες διεκδίκησης χρηματοδοτήσεων από εθνικούς και διεθνείς πόρους και, τέλος, πίεση προς τις εθνικές και τοπικές αρχές, έτσι ώστε οι αρχές να συμβουλεύονται ουσιαστικά τις ΟΚοιΠ σε θέματα για τα οποία οι οργανώσεις έχουν άποψη, τεχνογνωσία ή εμπειρία.
Η εισήγηση του Νίκου Ραΐση (ΟΚοιΠ ΑΡΧΕΛΩΝ) ο οποίος προήδρευσε της συνάντησης, συντονιστή της Καμπάνιας για το Σύνταγμα και τους Θεσμούς (2007-2009), επικεντρώθηκε στο όραμα και τις προτάσεις των 800 ΜΚΟ για τη ρύθμιση του πεδίου του εθελοντισμού και των ΜΚΟ, με σεβασμό στις αρχές της ελευθερίας, ανεξαρτησίας και αλληλεγγύης. Τόνισε την ανάγκη κανονιστικής παρέμβασης από την πολιτεία ή/και τις οργανώσεις για την ομαλή λειτουργία της κοινωνίας πολιτών και την παραγωγή κοινωνικού έργου. Παρά τις ατέλειες του υπάρχοντος θεσμικού πλαισίου, υπογράμμισε τη σημαντική συνεισφορά των ΟΚοιΠ. στο κοινωνικό έργο, που υπερβαίνει κατ' αναλογία τη συνεισφορά του κράτους. Ο Οδυσσέας Βουδούρης (πρ. Πρόεδρος Γιατρών Χωρίς Σύνορα) αναφέρθηκε στη σύνθετη φύση των ΟΚοιΠ., εστιάζοντας στην έλλειψη οικονομικής ανεξαρτησίας. Ενώ στις δεκαετίες του ’90, οι ΜΚΟ άνθησαν, προσφέροντας άμεση δράση και εθελοντική συνεισφορά, σήμερα η δυναμική τους έχει μειωθεί, κυρίως λόγω της εξάρτησής τους από κρατική και ιδιωτική χρηματοδότηση, ενώ ο εθελοντισμός έχει εξασθενίσει. Πρότεινε τη χρηματοδότηση οργανώσεων μέσω ενός ποσοστού της φορολογίας, το οποίο θα κατανέμεται βάσει επιλογής των φορολογουμένων. Τέλος, υπογράμμισε τη σημασία της άμεσης και συλλογικής παρέμβασης για την ουσιαστική δημοκρατία. Ο Σωτήρης Παπασπυρόπουλος, πρώτος Πρόεδρος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στην Ελλάδα, ανέλυσε τα σύγχρονα διακυβεύματα της Κοινωνίας των Πολιτών τονίζοντας ότι γεννήθηκε και αναπτύχθηκε μέσα σε ένα πλαίσιο δημοκρατίας, ελευθερίας και ανταγωνισμού, που χαρακτηρίζει τον δυτικό τρόπο ζωής, που τώρα δοκιμάζονται και άρα τα προτάγματα της μετατοπίζονται σε αυτήν την υπεράσπιση. Ο βασικός της σκοπός ήταν και παραμένει η ανάδειξη του ανθρώπου ως υπέρτατης αξίας. Τόνισε ότι η πρόκληση της διεύρυνσης των σκοπών της ΟΚοιΠ μπορεί να την επαναφέρει στην πρωτοπορία των κοινωνικών εξελίξεων, όπως συνέβη στο παρελθόν όταν ανέδειξε τον άνθρωπο ως επίκεντρο έναντι του κράτους και του ιδιωτικού τομέα.
Η Αρετή Παϊζάνου (Ακαδημία Πολιτών) ανέλυσε τον ρόλο των Οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών (ΟΚοιΠ) σε έναν κόσμο γεμάτο γεωπολιτικές και γεωοικονομικές προκλήσεις. Ειδικότερα, τόνισε τη δυνατότητά τους να συμβάλουν στην ειρηνική επίλυση συγκρούσεων και στην προώθηση της δημοκρατικής λογοδοσίας, αξιοποιώντας δίκτυα, καινοτόμες λύσεις και συνεργασία με διεθνείς οργανισμούς και τοπικές κοινότητες. Τέλος, υπογράμμισε ότι η συνεργασία μεταξύ κρατών, διεθνών οργανισμών και ΟΚοιΠ είναι απαραίτητη για να αποφευχθεί ο γεωπολιτικός κατακερματισμός και να προωθηθεί η σταθερότητα, η βιώσιμη ανάπτυξη και η κοινωνική δικαιοσύνη σε έναν κόσμο που μεταβάλλεται. Ο Γιώργος Γαμπιεράκης (Ακαδημία Εθελοντισμού Ελλάς) επιλέγοντας έναν θεματικό τομέα για μια πιο συγκεκριμένη αναφορά στη συνάντηση, καθόρισε ως παρέμβαση του εκ μέρους της Ακαδημίας Εθελοντισμού HELPHELLAS για προβληματισμό και συζήτηση, μια συνοπτική εισήγηση με θέμα τη «Σύνδεση και Συνεργασία μεταξύ των Οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών, την αύξηση της αξιοπιστίας και εμπιστοσύνης της Κοινωνίας των Πολιτών από την Ελληνική Κοινωνία». Ο Νίκος Πιτσούλης (ΔΗΜΗΤΡΑ) παρουσίασε συγκεκριμένες προτάσεις που στοχεύουν στην ενίσχυση της δράσης των Οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών (ΟΚοιΠ) και του εθελοντισμού, με παρεμβάσεις τόσο προς το κράτος (αναγνώριση και επιβράβευση εθελοντών, ενίσχυση κοινωνικής συμμετοχής, υποδομές για εθελοντισμό) όσο και προς τις ίδιες τις ΜΚΟ (διαφάνεια, δεοντολογία, ενίσχυση σχέσεων, συνεργασίες, επιμόρφωση, δικτύωση). Οι προτάσεις αυτές συνθέτουν μια στρατηγική που στοχεύει στη θεσμοθέτηση, ενίσχυση, και ανάδειξη του εθελοντισμού και της Κοινωνίας των Πολιτών.
Ο Σπύρος Κόγκας, με αισιόδοξη και ανανεωτική προσέγγιση, ανέδειξε τις σημαντικές εξελίξεις που διαμορφώνουν τη σύγχρονη Κοινωνία των Πολιτών στην Ελλάδα, δίνοντας έμφαση στη δυναμική της νέας γενιάς και στις προκλήσεις που φέρνει η μετάβαση σε νέα οργανωτικά και ιδεολογικά πλαίσια. Η παρέμβασή του υπογραμμίζει την ανάγκη για ευελιξία και προσαρμοστικότητα, ώστε να ενσωματωθούν οι νέες μορφές κοινωνικής δράσης και να ενισχυθεί η επιρροή των ΟΚοιΠ στην Ελλάδα. Η Μαρία Δημητροπούλου (Κοινωνικό ΕΚΑΒ) διατύπωσε την άποψη ότι η Κοινωνία των Πολιτών, που είναι το πιο συνειδητοποιημένο κομμάτι της κοινωνίας, αντλεί την ουσία της από την ίδια την κοινωνία. Αυτό που βρίσκεται σήμερα σε οπισθοχώρηση είναι η απαξίωση της κοινωνίας. Οι συναντήσεις ανθρώπων με ιστορική πορεία στο χώρο της ΚτΠ, επισφραγίζουν την παραπάνω παραδοχή, με απουσία μιας βάσης, η οποία έχει συρρικνωθεί ή βρίσκεται «αλλού». Ο βαθμός της παρέμβασης και το αποτύπωμα των χρηματοδοτικών αρχών στις Οργανώσεις, είτε κρατικές, είτε από μεγάλα Ιδρύματα, έχει προχωρήσει σε τέτοιο επίπεδο, που πλέον θέτει εν αμφιβόλω την ανεξαρτησία τους, την διατήρηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και τη συνολική φιλοσοφία των Οργανώσεων. Ο Σταύρος Μηλιώνης (ΚΕΑΝ) διατύπωσε την άποψη ότι ο όρος ΜΚΟ που χρησιμοποιείται κατά κόρον (και νομικά δεν υφίσταται) έχει αρνητική επιβάρυνση δυστυχώς στην κοινωνία, με αποτέλεσμα οι ΟΚοιΠ να αντιμετωπίζονται με καχυποψία και να αποτελούν τον εύκολο στόχο, όταν κάποιοι θέλουν να αποπροσανατολίσουν από τα πραγματικά προβλήματα και τις ανάγκες της Κοινωνίας. Το νομοθετικό πλαίσιο θα πρέπει να εκσυγχρονιστεί και ο εθελοντισμός θα πρέπει να αναγνωρίζεται και να αξιολογείται από το κράτος. Η μη οικονομική ανεξαρτησία των οργανώσεων, οι οποίες συνδέονται κατ’ ανάγκη είτε με το Κράτος είτε με τον Ιδιωτικό Τομέα τους στερούν τη δυνατότητα ουσιαστικών και ευρύτερων κοινωνικών παρεμβάσεων. Θα ήταν εξαιρετικό να μπορούν οι πολίτες να επιλέγουν, ένα ποσό από την φορολογία με μια διαδικασία, το οποίο να καταλήγει στις οργανώσεις της επιλογής τους, καθώς αυτό θα μετέτρεπε τις οργανώσεις σε εν τοις πράγμασι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών με αύξηση δυνατοτήτων κοινωνικών παρεμβάσεων και ανεξαρτησία. Τέλος η δημιουργία και μίας ανεξάρτητης αρχής για τις Οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών μπορεί να είναι η απάντηση για εξασφάλιση λογοδοσίας των οργανώσεων.
Κατά τη διάρκεια της συζήτησης, τον λόγο έλαβαν, επίσης, ο Νίκος Χρυσόγελος, (Αντιδήμαρχος Αθηναίων), η Νίκη Ρουμπάνη (Πρόεδρος Ελληνικού Δικτύου Γυναικών Ευρώπης), ο Θάνος Νιφόρος, η Δήμητρα Νάκου (μέλος Δ.Σ. Δικηγορικού Συμβουλίου Κορίνθου), ο Θάνος Μπελαλίδης (SYMPRAXIS), ο Α.Βασιλόπουλος, η Ζαχαρώ Φρατζέσκου (Πρόεδρος Φωκαέων Πολιτεία), η Τασούλα Τσιακάλου (Κοινωνική Στήριξη), ο Γιώργος Κόκκας (Άμεση Δημοκρατία) καθώς και άλλοι συμμετέχοντες.
Η συνάντηση ολοκληρώθηκε με τη διαπίστωση της ανάγκης για επαγρύπνηση και κινητοποίηση, με σύγχρονους όρους, και την ανάληψη από τον καθένα ξεχωριστά και τις οργανώσεις, του μεριδίου ευθύνης που τους αναλογούν, στο πλαίσιο των ενδιαφερόντων, προτεραιοτήτων, εκτίμησης της κατάστασης και δυνατοτήτων. Ως ένα πρώτο βήμα, προτάθηκε μια μηνιαία ψηφιακή συνάντηση, με πρωτοβουλία της συντονιστικής επιτροπής και συντονισμό από τις ΟΚοιΠ Ευρωπαϊκή Έκφραση και επέκεινα χώρα.
